Co leczy w psychoterapii? Specyficzne i niespecyficzne czynniki leczące
Wielu potencjalnych pacjentów lub klientów psychoterapii zastanawia się, co i jak, i czy w ogóle takie odziaływanie leczy. Dużo łatwiej wyobrazić sobie, że połknięta tabletka ma realny wpływ na funkcjonowanie niż np. rozmowa.
Istnieją specyficzne i niespecyficzne czynniki leczące. Te specyficzne oddziaływania sprowadzają się do pobudzania mechanizmów wglądu i do przeuczenia. O tym w jakim kierunku pójdzie praca decyduje wiedza terapeuty o zaburzeniach, z którymi zgłosił się pacjent i indywidualnej, u każdego innej, specyfiki tych zaburzeń. Determinuje to przebieg spotkań, treść i sposób interweniowania.
Precyzując, co to jest wgląd?
Wgląd to często nagła i niespodziewana zmianę postrzegania problemu. Olśnienie, które prowadzi do głębszego i pełniejszego jego rozumienia, zobaczenia go bardzo często z całkowicie innej perspektywy. Nie chodzi tylko o intelektualne zrozumienie, ale głownie o emocjonalne przeżycie. Dzięki wglądowi przyczyna trudności, której nie byliśmy w stanie odnaleźć, nagle staje jasna. Puzzle zaczynają się układać, po sięgnięciu w przeszłość pacjenta
i wyszukaniu w niej czynników, które mogły wpłynąć na jego aktualny stan. Może się to odbywać za pomocą różnych technik terapeutycznych, w zależności od podejścia teoretycznego.
Przeuczenie polega na staraniu się wyeliminowania niekorzystnych nawyków i zastąpienie ich nowymi, dobrymi. Innymi słowy, na zdobyciu nowych doświadczeń, które mogą być korektywne.
Jednym ze sposobów rozumienia psychoterapii było przez wiele lat utożsamianie jej z oddziaływaniem niespecyficznych czynników leczących. Są one najważniejszą składową procesów uzdrawiania w bardzo wielu podejściach.
Są również niespecyficzne czynniki, które mają znaczący wpływ. Wśród nich są: nadzieja, wiara, oczekiwania, zaufanie, redukcja alienacji, psychoedukacja, uspokojenie, prestiż, nazwanie, sugestia.
Nadzieja to spostrzegana możliwość osiągnięcia celu, na uzyskanie skutecznej pomocy. Jest ona czynnikiem mobilizującym i wiąże się z wiarą, i oczekiwaniami pacjenta. Oczekiwanie, że działanie terapeuty da w efekcie odzyskanie zdrowia, wynikają m.in. z doświadczeń, że choroba to na ogół stan przemijający, zwłaszcza, jeśli zostaną zastosowane procedury, których skuteczność jest udowodniona.
Wiara pacjenta w skuteczność leczenia koreluje z wiarą lekarza, że to, co proponuje jest konieczne i leczące. Lekarz przekonany o skuteczność jakiegoś leku uzyskuje lepsze rezultaty leczenia niż sceptyk, chociażby nie ujawniał swoich wątpliwości. Niezbędnym i bardzo ważnym czynnikiem jest zaufanie do terapeuty, nie tylko do jego kompetencji, ale również dyskrecji, dobrej woli i pozytywnego nastawienia do pacjenta.
Redukcja alienacji pacjenta może odbywać się poprzez akceptujące towarzyszenie mu w przeżywaniu, najczęściej wstydliwych stanów, które do tej pory mógł przeżywać tylko w samotności. To może być poczucie spójności z grupą odniesienia czy dostrzeżenie, że nie jest się jedyną osobą mającą takie dolegliwości. To również mogą być działania altruistyczne – kiedy pacjent udziela pomocy innym cierpiącym, w miejsce koncentracji na własnym cierpieniu – pojawiające się w sytuacji „chorowania w grupie”.
Psychoedukacja lub po prostu wyjaśnianie to uzgadnianie przez terapeutę i pacjenta zakresu, i sposobu wspólnych działań mających doprowadzić do zdrowia. Często dokonuje się tego poprzez wyjaśnianie przyczyny zaburzeń i sposobów, jakie zostaną użyte w celu ich usunięcia. Jest to związanie z uspokojeniem pacjenta, bo bazuje na wstępnym redukowaniu lęku związanego z niezrozumieniem „co się dzieje ze mną” i najczęściej potwierdzeniu, że nastąpi to, czego pacjent się spodziewa.
Prestiż terapeuty jest czynnikiem leczącym, a u niektórych pacjentów jednym z najważniejszych aspektów. Może działać na zasadzie wpływu autorytetu i zasady placebo. Jest wzmacniany przez rytualne zachowania lekarza, potwierdzające jego kompetencje i zasadność oczekiwań co do skuteczności.
Nazwanie okoliczności – składających się na trudności czy chorobę i uczynienie ich zrozumiałymi dla pacjenta – leczy. Świat, w którym żyjemy, musi być w jakiś sposób zrozumiały i przewidywalny. Gdy nie rozumiemy swoich przeżyć czy zachowania, musimy skonstruować jakieś wyjaśnienie, nadające sens. Musimy przypisać niezrozumiałym wydarzeniom określone znaczenie, aby zacząć odzyskiwać zdrowie czy spokój.
Napotkanie nowych faktów czy sytuacji zmusza do nazwania ich jakoś. Lęk przed nieznanym, przed utratą kontroli nad czymś niezrozumiałym sprawia nieraz, że oszukujemy samych siebie i nie dostrzegamy, nie słyszymy i nie czujemy. Przypomina to słonia w salonie, którego wszyscy obchodzą, ale jednocześnie udają, że nie istnieje. Dlatego odkrycie i nadanie imienia temu, co się w nas i z nami dzieje, jest tak ważne, choć bywa bardzo trudne.
Znacznie łatwiej jest uruchamiać niespecyficzne czynniki leczenia niż specyficzne procesy psychoterapii. Niespecyficzne czynniki terapeutyczne wpływają głównie na uzyskanie poprawy samopoczucia i na ustępowanie objawów. Czynniki specyficzne wpływają także na usuwanie przyczyny zaburzeń i są one znacznie trudniej dostrzegalne niż „poprawa objawowa”.
