Czynniki psychologiczne
Rozmaite koncepcje psychoanalityczne, czy teorie relacji z obiektem, upatrują powstawanie uzależnienia w nieświadomych tendencjach autodestrukcyjnych, ucieczce od cierpienia, niezaspokojeniu potrzeb w znaczących relacjach dzieciństwa, czy potrzebie poszerzenia siebie o silny, znaczący obiekt, w tym przypadku substancję psychoaktywną.
Inne teorie uznają uzależnienie za wyuczone zachowanie, które może ulec modyfikacji na skutek przewarunkowania (tj. powiązania bodźca z nowym efektem), wskazując m.in. na potrzebę redukcji napięcia.
Jeszcze inni, jak np. Lazarus uznają, że z uwagi na 2 możliwe typy radzenia sobie z trudną sytuacją: skupienie na emocjach lub skupienie na problemie, uzależnieni wyraźnie preferują typ pierwszy.
Egzystencjalny nurt w psychologii akcentuje z kolei takie źródła uzależniania się jak lęk, niepokój, frustracja.
Kolejne próby szukania wspólnego mianownika, wiodącego do uzależnień, wskazują na słabą odporność na napięcie i stres, niedojrzałość czy zależność jako cechy osobowości, duże zapotrzebowanie na stymulację, czy odpowiednio niską tolerancję na monotonię, trudności w relacjach z innymi ludźmi i in.
Czynniki biologiczne
Istotność tych czynników potwierdzają badania bliźniąt. Trwają także badania w kierunku dziedziczenia predyspozycji do uzależnienia – poszukujące genu zlokalizowanego w jednym z chromosomów oraz genu kodującego jeden z receptorów dopaminowych. Ich wyniki sugerują znaczenie biologicznego wyposażenia w tym zakresie. Ważną informacją w tym kierunku jest potwierdzenie faktu, że biochemiczna odmienność organizmów może warunkować różne reakcje na alkohol. Czyli, mówiąc precyzyjniej, stopień skuteczności enzymów rozkładających alkohol przynosi u różnych osób odmienne samopoczucie po użyciu go w podobnej ilości – od przyjemnych stanów aż po nudności czy ból głowy. Może to sprzyjać zwiększeniu gotowości do kontynuowania użycia lub zaprzestania takich zachowań, a za tym rozwoju uzależnienia.
Można zatem powiedzieć, że ludzie sięgają po alkohol głównie z dwóch przyczyn tj. ze względów społecznych (np. uleganie namowom lub różnego rodzaju uroczystości) oraz ze względów indywidualnych, tj.
w celu odczucia efektu jego działania. Trudno jest jednoznacznie odpowiedzieć na pytania dotyczące przyczyn uzależnienia, ponieważ mechanizmy jego powstawania nie zostały jeszcze wystarczająco dobrze zbadane.
Na dziś przyjmuje się, że mamy do czynienia z czynnikami społecznymi, duchowymi oraz psychologicznymi, nakładającymi się na podłoże biologiczne. Jest rzeczą niezaprzeczalną, że na rozległość uszkodzeń narządów i układów oraz na szybkość powstawania uzależnienia znaczny wpływ wywiera stopień dojrzałości organizmu, a w przypadku uzależnienia – szczególnie dojrzałość ośrodkowego układu nerwowego (głównie mózgu). Z badań wynika, że dużą rolę odgrywa tu wiek, w którym rozpoczęło się intensywne picie alkoholu.
Zanim już dojdzie do uzależnienia, można zaobserwować kilka kolejnych etapów, począwszy od pierwszego kontaktu z alkoholem jeszcze w wieku dziecięcym czy młodzieżowym poprzez używanie eksperymentalne (próbowanie różnych alkoholi czy różnych substancji), socjalne (w ramach określonych grup rówieśniczych, w pracy, w rodzinie), nawykowe (z obecnymi cechami zależności psychicznej), aż do pełnego uzależnienia (z obecnymi objawami fizycznymi i psychologicznymi). Osoby młode, tj. poniżej 20. roku życia, które piją intensywnie, mogą uzależnić się już po kilku miesiącach. Między 20. a 25. rokiem życia potrzeba na to średnio ok. 3-4 lata, a powyżej tego wieku okres uzależniania się może trwać kilka, a nawet kilkanaście lat, jednak należy pamiętać o uwarunkowaniach indywidualnych, które mogą te okresy skrócić lub wydłużyć.
