Opowiadanie o zaburzeniach poznawczych wymaga najpierw sprecyzowania co rozumiemy przez funkcje poznawcze. Najprościej możemy zdefiniować je jako czynności psychiczne, które są niezbędne do uzyskania orientacji w środowisku, umożliwiają podejmowanie adaptacyjnych decyzji i działań, uzyskiwanie informacji, analizowanie sytuacji oraz wyciąganie wniosków.
Schizofrenia jest chorobą, w której występują zaburzenia czynności w każdym obszarze poznawczym: posługiwanie i uczenie się mowy, elastyczność reagowania, planowanie, przełączanie uwagi, pamięć wzrokowa
i słuchowa a także operacyjna. W efekcie może to dać obraz kogoś, kto nie tylko ze względu na treść, ale i formę oraz liczne „usterki” w aparacie poznawczym, jest nieczytelny dla otoczenia.
Przeprowadzone badania wskazują, że starsi pacjenci mają stosunkowo bardziej pogorszone funkcje poznawcze związane z wiekiem niż osoby zdrowe.
Pacjenci z deficytami poznawczymi cechują się gorszym przystosowaniem społecznym, a funkcjonowanie chorego jest bardziej zaburzone przez deficyty poznawcze niż objawy pozytywne czy negatywne. Dodatkowo pacjenci nie posiadają pełnej świadomości deficytów poznawczych, co może z kolei wpływać na gotowość do leczenia czy rehabilitacji poznawczej.
Objawy negatywne w schizofrenii to utrata zdolności do przeżywania, a także wyrażania emocji. Negatywne, bo oznaczają niedobór lub brak czegoś. Dopiero obcując z osobą chorą na schizofrenię możemy dostrzec, jak istotnie znaczenie w naszym życiu pełni sfera emocjonalna i jak bardzo jest odpowiedzialna za przeżycie.
Duże nasilenie tych objawów może prowadzić do wycofania się osoby chorej z życia lub jej izolacji przez innych ludzi. Świat chorego jest nieczytelny dla innych, a świat Innych staje się chaotycznym, niepojętym miejscem dla pacjenta. Chorzy potrafią całymi tygodniami nie wychodzić ze swojego domu i niechętnie podejmują jakąkolwiek aktywność, chociażby dbanie o siebie, branie leków czy kontakty z psychiatrą. Prowadzi to do konieczności całodobowej opieki
i wsparcia w zakresie podstawowych, codziennych czynności.
Objawy negatywne możemy podzielić na pierwotne i wtórne. Ma to znaczenie nie tylko informacyjne
i encyklopedyczne, ale również wpływa na przewidywaną skuteczność leczenia i szansę chorego na lepsze życie.
Pierwotne objawy negatywne występują u 10-30% chorych. Należą do niech alogia, awolicja i apatia, anhedonia czy zmniejszenie potrzeb społecznych. Alogia to tzw. ubóstwo mowy dotyczące i ilości wyrazów, jak
i przekazywanej w nich treści. Odpowiedzi chorego są zdawkowe, często składają się z jednego, dwóch słów. Nie ma rozwinięcia czy bogactwa informacji.
Awolicja to brak potrzeby działania, niemożność jej inicjowania czy kontynuowania, tzw. brak woli. Anhedonia to ograniczenie lub zupełny brak zdolności odczuwania przyjemnych uczuć i stanów. Dotyczy to przyjemności zmysłowych, cielesnych, emocjonalnych czy intelektualnych.
Objawy pierwotne są częścią procesu schizofrenicznego, o niemożliwej do ustalenia przyczynie i mają stabilny, przewlekły przebieg kliniczny, i bardzo często są oporne na leczenie.
Objawy wtórne nie są wywołane samym procesem chorobowym, ale czynnikami towarzyszącymi, do których należą efekty uboczne leków, środowisko chorego, nasilenie deprywacji społecznej, zaburzenia nastroju, nałogi czy wpływ na życie objawów psychotycznych. Występują znacznie częściej niż objawy pierwotne i z uwagi na możliwe do identyfikacji przyczyny – dużo lepiej poddają się leczeniu.
Badacze od dawna szukają przyczyn zapadalności na schizofrenię, był czas, kiedy ogromne znaczenie przypisywano środowisku rodzinnemu, co w efekcie powodowało stygmatyzację – głównie matek, jako winnych chorobie. Obecnie, zawansowana technika pozwala na identyfikację czynników genetycznych czy związanych
z wydzielaniem substancji, np. dopaminy. Badania wskazują na znaczenie infekcji w trakcie ciąży czy sytuacji trudnego porodu, związanego np. z niedotlenieniem dziecka.
Reasumując, za rozwój choroby odpowiadają i skłonności dziedziczne, i szeroko rozumiane wpływy środowiska.
